Doğanın Sonsuz Var Olma Döngüsünün En Küçük Kanıtı : Can Mikro Yeşiller
Bazen kendime soruyorum: “Nereden çıktı bu iş?” diye. Çünkü öyle zamanlar oluyor ki, üstlendiğin sorumluluk seni eziyor, güçsüz bırakıyor, yoruyor... Durduk yere başına iş almışsın gibi hissediyorsun. Böyle zamanlarda peyzaj mimarlığı mesleğinde geçirdiğim 15 yılda yaptıklarıma ve şimdi yaptıklarıma bakıp, bu noktaya nasıl geldiğimi kendime hatırlatıyorum.
Ekolojik gibi görünen ama aslında doğaya büyük zararlar veren işler yapıyor olmak, giderek artan bir huzursuzluk ve tatminsizlik vermeye başlamıştı o yıllarda. Sadece estetik kaygılarla üretilen bitkilerin, ait olmadıkları topraklarda yaşatılmaya çalışılması, kimyasal gübreler ve zehirlerle toprağın kirletilmesi, doğaya faydalı bir çok canlının “zararlı” ya da “yabani” olarak adlandırılıp yok edilmesi, her gün tonlarca tatlı suyun yine sadece “güzellik” için harcanması...
Oysa bahçelerimizin ekolojik olması için doğanın bir parçası olmaları, hem bizi hem doğayı iyileştiriyor ve besliyor olmaları gerekiyordu. Önce bu düşünceyle örtüşen permakültür tasarım ve uygulamalarını araştırmaya, çalışmaya başladım. Keşfettiğim bilgiler, bana çok heyecan veren, bir çok yeni fikir ortaya çıkardı. Bunlardan en çok ilgimi çeken de şehirde tarım uygulamaları oldu. Çünkü büyük şehirlerde yaşayan insanlar olarak, gün geçtikçe tarımdan, doğadan, gerçek gıdadan ve atalarımızdan gelen kadim bilgilerden uzaklaştığımızın farkındaydım.
Ben şanslı bir şehirli olarak, çocukluğumdan beri tarımla iç içe oldum ama ona rağmen bilmediğim o kadar çok şey vardı ki... Çoğumuzun ne bir parça toprağı, ne de tarım yapacak zamanı vardı. Balkonu ya da terası olanlar yine bir nebze şanslıydı çünkü saksılarda kendi gıdalarını üretmeyi deneyimleyebiliyorlardı. Bu deneyimin oldukça önemli olduğunu düşünüyorum çünkü yediklerimizin nereden geldiğini, nasıl yetiştiğini unuttukça, gerçek gıdaya verdiğimiz değer de giderek azalıyor.
Bütün bu düşüncelerle, bir taraftan kurumsal mesleğime devam ederken diğer taraftan evlerde tarıma olanak sağlayacak yöntem ve tasarımlar üzerine çalışmaya başladım. İki arkadaşımla beraber tasarladığımız ilk ürün, evde yenilebilir yeşillikler yetiştirebileceğiniz, modüler bir duvar saksı sistemi olmuştu. Bu saksı sistemini patent aşamasına kadar taşıdık ancak üretimin çok maliyetli olması projenin hayata geçmesini engelledi. Sonrasında daha pratik, yenilikçi ve katma değeri yüksek ürünleri araştırmaya devam ettim ve mikro yeşilliklerle tanıştım. Bu minik sevimli filizler, aslında tanıdığımız sebze, baklagil, tahıl gibi yenilebilir bitkilerin ilk yapraklarını verdiği bebek halleriydi ve ilk görüşte gönlümü fethettiler. Araştırdıkça şaşkınlığım ve heyecanım arttı. Hemen bir kaç çeşit tohum alıp evde denemeler yapmaya başladım. Bu yetiştirme deneyimini yaşayıp, filizlerin tadına baktığım anda yapmak istediğim işin bu olduğuna karar verdim ve kurumsal meslek hayatımı sonlandırarak bütün enerjimi mikro yeşillere verdim.
Türkiye’de mikro yeşil yetiştiriciliğinin yapıldığını ve üretimin daha çok bu filizleri mesleki olarak tanıyan ve kullanan mutfak şeflerine yönelik olduğunu gördüm.
Ancak daha önce de söylediğim gibi benim önemsediğim asıl deneyim, şehirde sağlıklı gıda yetiştirme, üretme deneyimiydi. Çünkü mikro yeşil yetiştiriciliği, evlerde tarıma adım atmak için ve özellikle çocukların ilgisini çekmek ve sağlıklı gıdaya yönelmelerini sağlamak için harika bir ilk adımdı. Topraksız yetiştirmeye ve dolayısıyla tohumun mucizevi canlanma sürecini gözlemlemeye uygunlardı. Çünkü tohumun filizlenmesi için gerekli her şey zaten kendi içinde saklıydı. 1 hafta gibi kısa bir sürede yetişip yemeye hazır hale geliyorlardı. Bu bakımdan, çocukların hemen sonuç görmek isteyen aceleci, heyecanlı yönlerine ve “meşgul” şehirli insanların tempolarına uygundu.
Eskiden biliyorsunuz pamukta fasulye filizlendirme yapardık ama o filizlenen fasulyeleri ne yapacağımızı çok bilemezdik, bazen toprağa dikerdik ama genelde ölürlerdi. O zamanlar taze filizlerin yenilebildiğini, tatlarının çok güzel olduğunu ve sağlığımız için çok da faydalı olduklarını bilmiyorduk.
Aslında tatları yetişmiş halleri gibi ama çok daha yoğun, tek bir filizin aroması bile damağınızda patlıyor adeta. En önemli konulardan birisi de, son zamanlarda yapılan araştırmalar, filizlerin besin değerlerinin, yetişmiş hallerine kıyasla ortalama 40 kat (bazı örneklerde 260 katına kadar çıkıyor) daha fazla olduğunu gösteriyor. Hatta brokoli gibi bazı filizler, içerdikleri yüksek oranlardaki etken maddeler nedeniyle(örneğin anti-kanser maddesi sulforafan) bir çok önemli sağlık probleminin tedavisinde doktorlar tarafından öneriliyor. Mikro yeşiller, kanser, kalp ve damar hastalıkları, kolestrol, sindirim sistemi rahatsızlıkları, otizm vb. Bir çok rahatsızlığın tedavisinde takviye edici olarak kullanılıyorlar. Bütün bu özellikleriyle, geleceğin uzay programlarında astronotların diyetleri için aday gösteriliyorlar ve “süper besin” olarak adlandırılıyorlar. Bu konularda yapılmış örnek bilimsel çalışmalardan bazı derlenmiş bilgileri, kaynaklarla beraber sitemizde de görebiliyorsunuz.
Bu edindiğim bilgilerle, herkesin evlerinde kolayca, sağlıklı mikro yeşiller yetiştirebilmesi için çözümler üretmek istedim ve yetiştirme setlerimiz böylece ortaya çıktı.
Tabii bu süreç oldukça zorluydu çünkü ortaya çıkan ürünün gerçek anlamda ekolojik olmasını istiyordum ve bunun için hem doğayla dost bir ambalaj, hem doğal ve sürdürülebilir yetiştirme ortamı, hem de doğal ve sağlıklı tohumlar gerekiyordu.
Gerekli malzemelerin hiç birisi maalesef Türkiye’de üretilmiyordu ve bu durum beni oldukça rahatsız etti. Özellikle ekolojik tek kullanımlık ambalaj konusu tam bir kaostu, çok fazla yanıltıcı bilgi ve ürün, “green washing” yani “yeşil aklama” dediğimiz pazarlama yöntemiyle pompalanıyordu.
Ekolojik kullan-at ambalajlarda suya dayanıklılık endüstriyel anlamda hala çözülebilmiş değil. Ekolojik gibi görünen ama aslında sıvıya dayanım için plastik kaplanmış (ya da içine karıştırılmış) kompostlanamayan ve çok kısıtlı özel yöntemler dışında geri dönüşmeyen karton kaplardan; “doğada çözünen” diye pazarlanıp aslında mikro plastiklere dönüşen “bio” ambalajlara kadar bir çok ürün kandırmacadan ibaret. Sonuçta, ortaya çıkacak olan şeyin içime sinmesi için, her şeyden önce ambalaj üzerine çalışma gerekliliği hissettim. Sayısız deneme ve araştırmanın sonunda, balmumlu kumaş kaplar benim için en iyi çözüm oldu. Hem artık kumaşları kullanıp ileri dönüşüme katkı sunabiliyordum, hem de suyu uzun süre tutan, steril, estetik ve tekrar kullanılabilen bir saksımız oluyordu. Aynı zamanda da doğada zarar vermeden çözünebiliyordu. Bütün bu özellikler, maliyetinin yüksek olmasına değer diye düşünüyorum. Her ne kadar balmumu ekolojik olarak sürdürülebilir bir ürün olmasa da, yapabileceğimizin en iyisi şimdilik buydu ve balmumu alternatifi ürünlerle hala denemeler yapmaya devam ediyorum. Ayrıca uzun süreli kullanım için, yine ülkemizde bulunmayan, topraksız yetiştirmeye yönelik, seramik mikro yeşil yetiştirme saksıları da tasarladık ve ürettik. Bu konuda sırada bekleyen çok sayıda fikir ve tasarım var aslında ama tek başına olunca süreç biraz yavaş ilerliyor haliyle.
Yetiştirme malzemelesi olarak yine dünyada topraksız tarım için yaygın olarak kullanılan ancak ülkemizde hammaddesi olmasına karşın ürüne dönüşmeyen kenevir lifini kullandım.
Kullanılmayan artık lifleri alıp, sterilize edip, yeniden işleyerek filiz yetiştirme matları ürettik. Yine bu üretimde de döngüsel ekonomiye katkı sunmuş olduk. Bir diğer yetiştirme ortamımız da bitkisel jel oldu. %95 i sudan ve kalanı sadece yosun, anti-bakteriyel ve anti-fungal bitki özütlerinden oluşan, yani tamamen bitkisel olan bu jel sayesinde hiç sulama yapmadan mikro yeşil yetiştirmek mümkün oluyor. Böylece hem sudan tasarruf etmiş olduk; hem de sağlıklı yetiştirme için oldukça önemli olan doğru sulama konusunu, yetiştirmeye yeni başlayanlar için çözmüş olduk. Yetiştirme jelimiz çocukların da oldukça ilgisini çekiyor ve şefaf yapısı kökleri izleme olanağı sunuyor.
Bu dört ürünün de ArGe çalışmalarını çok kısıtlı imkanlarla yapıp üretimine başlayarak, ülkemizde bu alanlarda ilk adımları atmış olduk. Geliştirme hala devam ediyor, umarım çok daha iyi ürünler için gerekli alt yapı imkanlarına ulaşabiliriz.
Tohum, en önemli konularımızdan birisi. Çünkü özellikle yerli üretim, iyi çimlenen, ilaçsız, doğal tohumlar bulmak kolay değil. Tohumların iyi çimlenmesi önemli çünkü amacımız ilk yetiştirme deneyiminin olabildiğince kolay ve zevkli olmasını sağlamak
İlk deneyimin başarısız olması heves kırıcı olabilir ve bizim en son istediğimiz şey de bu. Bu nedenle tohum araştırma ve denemelerimiz sürekli olarak devam ediyor. Bazı tohumları ufak bahçemizde kendimiz de çoğaltıyoruz ve kullandığımız her tohumu mutlaka toprakta büyütüp yeniden tohum alarak denemeler yapıyoruz. Bu nedenle yetiştiricilere, filizlerimizin bir kısmını toprakta büyütmeyi ve onlardan tohum almayı öneriyoruz. Tohum konusu mikro yeşil üretimi ve filizlendirme işinde pek sürdürülebilir değil. Sürdürülebilir olması için, ya kendiniz tohum üreteceksiniz, ya ürettireceksiniz ya da hali hazırda satmak üzere üretenlerden alacaksınız. Biz bu üç yöntemi de kullanıyoruz. Çoğu insan atalık tohum soruyor ama “atalık tohumları filizler için harcamayın, toprağa dikip çoğaltın, imkanınız yoksa, olanlara verin” diyorum. Çünkü onlar bizim değerli gen bankalarımız, elinizde düzenli olarak fazladan üretilen atalık tohum yoksa, filizlendirip yemek yazık olur. Bizim tek atalık tohumumuz mısır, Ordu’dan arkadaşlarımızın bahçesinden geliyor, sağolsunlar sürekli ürettikleri için her yıl bizimle paylaşıyorlar. Diğer tohumlarımız ya organik sertifikalı ya da yerli üretilmiş, ilaçsız, doğal tohumlar. Tohum konusundaki bu hassasiyetimizin, mikro yeşillerin tatlarına da büyük etkisi oluyor, yerli tohumların aromaları çok daha yoğun oluyor.
Üzerinde en çok durduğum bir diğer konu da her zaman ulaşılabilir olmak çünkü tüketici olarak en çok şikayet ettiğim şeylerden birisi budur, sorunumla ilgili muhattap bulamamak. Setlerimizle ilgili yetiştirme süreçlerinde gelen her soruyu titizlikle cevaplıyoruz ve sorunlar yaşandığında çözüm yolları sunuyoruz. Yetiştirme rehberimiz oldukça detaylı, çizimlerle de desteklenmiş, gerekli her türlü bilgiyi içeren küçük bir çizgi roman gibi adeta. Ben biraz detaycıyımdır, o nedenle her ayrıntıyı anlatıyorum ama aslında mikro yeşil yetiştirme süreci, bir araya getirdiğimiz bu malzemelerle gayet kolay oluyor. Zaten amacımız bu işi kolaylaştırmak ve herkesin yapabilmesini sağlamak.
Bütün bu çalışmalarda ihtiyacımız olan iş gücünü dezavantajlı insanlarla çözmeye odaklanıyoruz. Çünkü konuya bütüncül bakış açımız yaptığımız her işte toplumsal fayda sağlamayı gerektiriyor. Bu amaçla eğitimler veriyoruz, eğitim materyalleri üretmeye çalışıyoruz. Akıllı, topraksız, dikey yetiştirme sistemleri geliştiriyoruz ve bunu yaparken temel motivasyonumuz yaygın bakış açısıyla “tarıma alternatif” üretmek değil, “teknoloji ve yeniliklerle gençlerin ilgisini çekerek tarımla tanışmalarını sağlamak”.
Bence girişimcilikte yeni bir şey yapmaya odaklanmak yerine, yeni bir bakış açısı yaratmak ve buna bağlı kalarak bütüncül düşünmek çok daha önemli.
Çünkü bu yeni bakış açısıyla gittiğiniz yol, sizi zaten hiç düşünmediğiniz yeniliklerle bir şekilde tanıştırıyor. Eğer hala deneyimleme şansınız olmadıysa, bir tohumun canlanma ve yetişip bitkiye dönüşme sürecini yakından izlemenizi öneririm. Biraz da felsefeyle yorumladığımızda, bence bir çok sorunun cevabını doğanın bu sonsuz var olma döngüsünde görüyoruz. Hepimize bu döngüyle iç içe, sağlıklı ve huzurlu bir gelecek diliyorum.
Sevgiler.
https://www.instagram.com/canmikroyesil/
