Dünya Gıda Günü : Attığımız Adımlar, Geleceğimizdir.
Son zamanlarda gerek çevre bilincinin artması, gerekse sağlığa verilen değerin ön plana çıkması ile birçok kişi beslenme planında hayvansal ürünleri azaltmayı veya tamamen kaldırmayı tercih etmekte. Aynı bilinçle bitkisel beslenmeye geçmiş bir diyetisyen olarak bitkisel beslenmenin içeriğini mümkün olduğunca sade bir şekilde aktarmaya çalışacağım.
Bitkisel Beslenme
Bitki bazlı diyet genelde hayvansal kaynakların sınırlandırıldığı veya tüketilmediği bir beslenme planı. Veganizmle arasındaki tek fark hayvansal kaynakların sınırlı olarak tüketilebiliyor olması değil. Bu beslenme planında aynı şekilde işlenmiş besinler ve paketli gıdaların da sınırlandırılması önerilir. Yani temelinde sağlığı iyileştirme yatar.
Vegan yiyecekler arasında işlenmiş gıdalar bulunabilirken, plant based diet bu noktada veganizm ile ayrılır. Örneğin, bazı et ürünleri vegan olarak üretilebilir, ancak bu tür yiyecekler işlenmiş olduklarından bitki bazlı diyet tanımına uymazlar. Özellikle de et türevi ürünlerin veganize edilmiş opsiyonları genellikle bu gruba girer.
Bitkisel beslenmede sağlıklı pişirme yöntemleri kullanılarak; makro besin ögelerinin dengeli bir şekilde yer aldığı öğünler tercih edilir. Son dönemlerde popüler olmuş “super foods” ismi ile anılan besinlerin tamamı bitkiseldir ve besleyici içerikleri olması nedeniyle bitkisel beslenme planı hazırlanırken bu besinlere de sıkça rastlarız.
Veganizmle ve Bitkisel Beslenmenin Farkları
Veganizm dememin sebebi vegan beslenme dışında veganizmin hayatın her alanında kişinin hayatına etki etmesi ve tercihlerini etkilemesi. Veganizmi benimsemiş bir birey sadece beslenmesinde değil giyimden kozmetiğe aklınıza gelebilecek her türlü tüketim ürününde hayvansal ürün içermeyen ve hayvanlar üzerinde deney yapılmamış ve özellikle de doğaya saygılı bir tüketim alışkanlığı gösterir.
Vegan olmanın hayvan sevgisi, etik değerler, sağlık sebepleri, dini sebepler, çevre bilinci gibi temel sebepleri vardır. Aynı şekilde bitkisel beslenmenin de en öne çıkan sebepleri arasında bireysel sağlık ve çevre bilinci yer alır. Ancak sadece hayvansal ürün içermemesi değil mümkün olduğu kadar az işlem görmüş doğal besinler tüketilmesi ve tüm bu besinlerin genel geçer karın doyurmak için tüketilen besinler yerine besleyici olması ve kendi arasında dengeli olması ön plandadır. Bu demek değildir ki bitkisel beslenen biri diğer etik değerleri yok sayar; bitkisel beslenme sadece kişinin beslenme alışkanlıklarının üzerinde durur ve geri kalan tüketim alışkanlıklarında nasıl bir tutum sergilediği hakkında net bir çizgi çizmez.
Kendi adıma konuşacak olursam bitkisel beslenme kararımı tetikleyen en önemli nokta hayvansal gıda endüstrisinin dünyaya ve doğaya verdiği zararları ayrıntılı bir şekilde öğrenmem oldu. Bu sebeple önce bu noktaya bir açıklık getirelim.
Hayvansal Gıda Endüstrisinin Doğaya Verdiği Zararlar
1 kilogram et üretimi için 15 bin 455 litre su, 3.6 kg buğday ve 36 kg kaba yem gerekiyor. Evet sadece 1 kg et üretimi için. Akşam yemeği için kasaba uğrayıp 1 kg et aldığınızda doğadan 15 bin litreden fazla suyu çaldığınız aklınıza gelir miydi? Bu miktar yaklaşık olarak 833 damacana suya eşdeğer. Eğer doğaya duyarlıysanız eminim ki iklim krizi ve su kaynaklarının giderek tükendiği hakkında bilgiye sahipsiniz. Peki sizce hayat boyu dişimizi fırçalarken musluğu kapatmak veya ellerimizi yıkarken suyu boşa akıtmamak gibi bilinçli davranışlar ile kaç litre su tasarrufu sağlarız?
Su tasarrufu konu olunca dünyanın en büyük çevreci örgütleri bile gündelik hayatımızdaki minimal su miktarlarından tasarruf etmemizi öğütler. Ancak gel gelelim bizim hayatımızdan hayvansal ürünleri tamamen çıkartmamız değil sadece tüketimimizi azaltmamız bile milyonlarca litre su tasarrufu demektir. Biz yine de musluğu da boşa akıtmayalım tabii :)
Bitkisel Beslenmenin Sağlık Açısından Faydaları
Özellikle hayvansal süt tüketimini ele alalım. Kendi türünden başka bir hayvan türünün yavrusu için ürettiği sütü tüketen tek tür insanlardır. Her annenin bebeği için ürettiği anne sütünün nitelikleri nasıl farklılık gösteriyorsa hayvanlar için de aynısı geçerlidir. Sadece etik olarak yanlış bir tutum olması değil aynı zamanda sağlığımız için de bu zamana dek reklamlarda şişirildiği kadar mucizevi yararları bulunmamaktadır. En çok da kalsiyum kaynağı olarak tanıdığımız hayvan sütünün aksine çok daha yüksek oranda ve masum birçok bitkisel kalsiyum kaynağı bulunmaktadır.
İnek sütünü düşünelim; bir buzağının gelişerek büyümesi için gerekli olan birçok anabolik içerikli hormon içerir. Bir insan için bu hormonlar kesinlikle dengesizdir. Sadece süt tüketmekle kalmıyor aynı zamanda yoğun miktarda tuz ilave ederek olgunlaştırıp doymuş yağ bombası peynire de hepçil beslenme düzeninde oldukça yer veriyoruz.
Burada amacım besinleri masum veya şeytan olarak nitelendirmek değil. Ancak bilinen bir gerçek var ki o da doymuş yağ tüketiminin birçok kronik hastalığa davetiye çıkarttığı. Bir de sağlığımızı bu kadar olumsuz etkilerken bu ürünleri elde etmek için hayvanları sömürüyor, doğaya zarar veriyoruz.
Vegan beslenme çok radikal bir karar ve alışkanlıklarımız bir günde kırabilecek gibi değil. Bebeklikten yetişkinliğe tüm sürecimizi hepçil olarak yaşıyoruz. Bu noktada bir kuzuya sempatiyle bakarken, kuzu pirzolaya lezzetli bir yemek gözüyle bakıyorsak burada esas nokta kendimizi suçlamak veya suçlayan birine karşı savunmaya geçmek yerine bu inanışın yetiştiğimiz dünya düzeninde aslında çok doğal bir süreç olduğunu fark etmek.
Bu doğal süreci sağlıklı bir şekilde kişiselleştirmeden analiz edebildiğimizde tercihlerimizi gözden geçirebiliriz ve hem sağlığımız hem de çevre için gerekli adımları atmaya başlayabiliriz.
Sebze, meyve, tahıl, kuru baklagil, kuru yemiş ve yağlı tohumların tüketimini arttırmak ihtiyaç duymadığımızda ve alternatifi olduğu sürece hayvansal ürünlere yönelmemek ilk adım olabilir. Örneğin artık her yerde rahatlıkla bulabildiğimiz bitkisel süt çeşitleri mevcutken içtiğimiz bir kahveyi bitkisel sütle tercih etmek gibi. Tereyağı alışkanlığını bir kenara bırakıp zeytinyağı ile ilerlemek gibi. Tükettiğimiz paketli ürünlerin içeriklerini okuyup içeriğinde süt tozu, peynir altı suyu tozu vb gibi hayvansal maddeler yer alan ürünleri tercih etmemek gibi.
Bu endüstri düşündüğümüzden de büyük ve maalesef evde hazırlasak tamamen bitkisel olacak bir mercimek çorbasını marketten hazır çorba olarak almak istediğinizde içeriğinde hiç de gerek yokken süt tozu olduğunu görebilirsiniz. Çilekli bir bisküvinin içinde veya bitkisel yağ olarak satılan margarinlerin içinde de.
Şu an içinde bulunduğumuz düzeni başkaları nasıl inşa ettiyse; değiştirmek de bir o kadar bizim elimizde.
Bitkisel Beslenmenin Geleceği
Herhangi bir restorana gittiğinizde vegan seçenekleri olup olmadığını -vegan ürün tüketmeyecekseniz de- sormanız talebinizi birinci ağızdan bir işletmeye iletmek demektir. Çünkü bitkisel/vegan beslenmenin en büyük handikaplarından biri dışarıda neredeyse hiç alternatif bulunmaması. Ancak görüyoruz ki işletmeler ve markalar da bu konuda artık bir uyanışın içindeler ve bitkisel seçenekleri arttırmaya başladılar.
Sadece işletmelerde arz-talep dengesi değil, yakın zamanda devletlerin ve sağlık otoritelerinin de bu duruma el atacağını öngörüyorum. Mevcut durumda dünyanın ömrü gittikçe azalıyorken, iklim krizi kapıdayken, insanlar kronik rahatsızlıklarla boğuşurken bu düzeni devam ettirmenin sadece patronların cebini doldurmak olduğu fark edildiğinde mutlaka ki gelişim göstereceğiz. Ancak bunun için önyargılarımızı kırmamız ve daha insani, daha sağlıklı bir yol olduğunu keşfetmemiz gerekiyor.
